Opublikowano: 24 kwietnia, 2023
Wiele zawodów można wykonywać, jedynie posiadając stosowne uprawnienia. Nierzadko do ich zdobycia niezbędne jest najpierw uzyskanie dyplomu studiów wyższych, następnie odbycie stosownej praktyki zawodowej, a w końcu zdanie egzaminu państwowego. Wszystko po to, aby osoba posiadająca uprawnienia zawodowe dawała gwarancje wykonywania swoich zadań na najwyższym poziomie. Co jednak dzieje się wraz z utratą uprawnień zawodowych? Kiedy i na jakich podstawach może dojść do takiej utraty? Odpowiedź na te pytania zawsze zależy od okoliczności danej sprawy, ale warto podać kilka uniwersalnych reguł.
Czy można stracić prawo do wykonywania zawodu?
Uprawnienia zawodowe nigdy nie są dane raz na zawsze. Dlatego pracownik, który korzysta z nich w sposób niewłaściwy bądź nie dopełnia obowiązków związanych z posiadanymi uprawnieniami (np. w zakresie podnoszenia kwalifikacji) po prostu może je stracić. Z punktu widzenia przepisów Kodeksu pracy, może to oznaczać nawet zwolnienie. Najczęściej dzieje się tak wtedy, gdy pracownik jest winny utraty uprawnień do wykonywania zawodu, np. poprzez prowadzenie pojazdu pod wpływem alkoholu.
Warto przy tym podkreślić, że utrata uprawnień wykonywania zawodu może nastąpić jedynie w ściśle określonych przypadkach, nierzadko dopiero po przeprowadzeniu stosownego postępowania, w którym posiadający uprawnienia zawodowe może bronić swoich praw. Aktywny udział w takim postępowaniu z pewnością zawsze jest dobrym pomysłem, chociaż efektywna obrona praw w takich przypadkach wymaga naprawdę szerokiej wiedzy prawniczej oraz doświadczenia w praktycznym stosowaniu regulacji prawnych.
Jakie są konsekwencje pracy bez prawa wykonywania zawodu?
Wykonywanie pracy bez odpowiednich kwalifikacji przeważnie stanowi przestępstwo lub wykroczenie. Wszystko zależy od okoliczności konkretnego przypadku, a zwłaszcza od tego, jakie czynności wykonała osoba bez uprawnień. Im większe ryzyko poważnego niebezpieczeństwa dla zdrowia bądź życia ludzi, tym dalej idąca odpowiedzialność – najczęściej będzie to odpowiedzialność karna za przestępstwo lub wykroczenie.
Niezależnie od tego, wykonujący zawód bez uprawnień może ponieść odpowiedzialność odszkodowawczą. Obowiązek wypłaty odszkodowania (zadośćuczynienia) powstaje wówczas, gdy działalność bez uprawnień zawodowych spowodowała szkody bądź krzywdę. Jednocześnie takie odszkodowanie (zadośćuczynienie) powinno pokrywać całość wywołanych strat – zarówno materialnych, jak i niematerialnych.
Odpowiedzialność karna za podejmowanie bez uprawnień czynności zawodowych przypisanych niektórym zawodom
Co do zasady najdalej idącą jest odpowiedzialność karna. W końcu prawo karne przewiduje nawet kary wieloletniego pozbawienia wolności, nie mówiąc już o rozbudowanym systemie grzywien i środków karnych. Klasycznym przykładem jest tu leczenie bez uprawnień zawodowych. Zgodnie z ustawą o zawodach lekarza i lekarza dentysty, kto bez uprawnień udziela świadczeń zdrowotnych polegających na rozpoznawaniu chorób oraz ich leczeniu, podlega karze grzywny. Natomiast, jeżeli sprawca działa w celu osiągnięcia korzyści majątkowej albo wprowadza w błąd co do posiadania takiego uprawnienia, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku. Z podobną odpowiedzialnością muszą liczyć się pielęgniarki, położne, fizjoterapeuci, diagności laboratoryjni czy ratownicy medyczni.
Brak kwalifikacji do wykonania pracy – czy to wystarczająca podstawa do odmowy jej wykonania?
Utrata uprawnień do wykonywania zawodu zawsze jest podstawą do zaprzestania wykonania czynności, do realizacji których niezbędne jest posiadanie takich uprawnień. Wynika to z faktu, że wykonywanie pracy bez odpowiednich kwalifikacji może stanowić nawet przestępstwo. Dzieje się tak – przykładowo – w przypadku przeprowadzania eksperymentu medycznego bez odpowiednich uprawnień. Prawo karne jest w takich przypadkach jednoznaczne i posługuje się surowymi sankcjami za takie działania – łącznie z karą pozbawienia wolności. Z surową odpowiedzialnością karną i wykroczeniową związane jest także przewożenie substancji niebezpiecznych przez kierowcę, który nie ma odpowiednich kwalifikacji zawodowych.
Z tego względu pracownik nieposiadający stosownych uprawnień po prostu nie może wykonywać zadań, do których są one niezbędne. Tym samym, w takich sytuacjach, pracownik wręcz musi odmówić realizacji poleceń pracodawcy. W przeciwnym razie pracodawca oraz pracownik przekraczają prawo i mogą zostać ukarani.
Za co można stracić prawo wykonywania zawodu?
Prawo do wykonywania zawodu można stracić przede wszystkim na dwa sposoby: na mocy orzeczenia organów odpowiedzialności zawodowej lub sądu bądź organu prowadzącego postępowanie w sprawach karnych. W pierwszym przypadku pozbawienie prawa wykonywania zawodu stanowi efekt popełnienia przewinienia dyscyplinarnego. Kwestie te są regulowane w ustawach dotyczących wykonywania poszczególnych zawodów i w wewnętrznych kodeksach etyki zawodowej.
Utrata uprawnień wykonywania zawodu to także środek karny, stosowany na mocy Kodeksu karnego. Zgodnie z jego przepisami sąd może orzec zakaz zajmowania określonego stanowiska albo wykonywania określonego zawodu, jeżeli sprawca nadużył przy popełnieniu przestępstwa stanowiska lub wykonywanego zawodu albo okazał, że dalsze zajmowanie stanowiska lub wykonywanie zawodu zagraża istotnym dobrom chronionym prawem. Niekiedy sąd ma obowiązek orzeczenia takiego zakazu. Zakaz wykonywania zawodu ma prawo zastosować również prokurator w postępowaniu przygotowawczym. Ta możliwość pojawia się, gdy taki zakaz jest niezbędny do zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania przygotowawczego.
Zawsze jednak posiadacz uprawnień zawodowych, na którego nałożono takie ograniczenia, może się bronić, chociażby składając zależenie lub apelację do organu wyższej instancji. Jednak także tutaj obrona wymaga sporego doświadczenia prawniczego, wobec czego korzystnym rozwiązaniem jest sięgnięcie po pomoc profesjonalnego pełnomocnika.
