Opublikowano: 10 maja, 2023
Ustawodawca na różne sposoby chroni dokumenty, zwłaszcza przed fałszerstwem lub bezprawnym wykorzystaniem. Z tego względu konsekwencje za fałszowanie dokumentów, w tym za wykonywanie zawodu bez wymaganych uprawnień, są naprawdę poważne. Sprawca tego rodzaju przestępstw musi liczyć się nawet z kilkuletnim więzieniem. W jaki sposób ściga się fałszowanie dokumentów? Na czym w ogóle polega to przestępstwo i z jakimi karami wiąże się jego popełnienie?
Czy fałszowanie dokumentów jest ścigane z urzędu?
Podrabianie dokumentów zawsze jest przestępstwem. Prawo karne jest tu surowe i jednoznaczne, choć konsekwencje, jakie może ponieść sprawca tego rodzaju przestępstwa, są zróżnicowane. Generalnie można uznać, że im poważniejsza materia, w której dopuszczono się fałszerstwa, tym kara za podrabianie dokumentów jest surowsza. Warto podkreślić, że w Kodeksie karnym ustawodawca przewidział osobny rozdział poświęcony przestępstwom przeciwko wiarygodności dokumentów, w którym stypizowano m.in. takie przestępstwa, jak fałsz materialny dokumentu, fałsz intelektualny dokumentu, wyłudzenie poświadczenia nieprawdy, użycie poświadczeń nieprawdy, kradzież dokumentu tożsamości.
Do tego fałszowanie dokumentów jest karane na podstawie wielu innych ustaw, zwłaszcza odnoszących się do wykonywania zawodów wymagających specjalistycznych uprawnień. Przykładem mogą tu być, chociażby zawody medyczne, prawne, związane z branżą budowlaną czy transportową.
Właściwie zawsze fałszowanie dokumentów jest ścigane z urzędu. Oznacza to, że do podjęcia stosownych czynności przez organy ścigania, np. przez Policję lub prokuraturę, nie jest wymagane złożenie przez kogokolwiek wniosku o ściganie. Wystarczy, że organ powołany do ścigania przestępstw dowie się o podejrzeniu jego popełnienia. Źródłem takiej wiedzy może być doniesienie, choć równie dobrze fałszerstwo dokumentu może być ścigane na podstawie wiedzy, jaką Policja lub prokuratura posiadła podczas wykonywania swoich zadań.
Na czym polega fałszowanie dokumentów?
Najogólniej rzecz ujmując, fałszowanie dokumentów może polegać na ich podrobieniu lub przerobieniu. W pierwszym przypadku mamy do czynienia ze sporządzeniem jakiegoś dokumentu od nowa, w taki sposób, aby sprawiał on pozory oryginalności. Natomiast przerobienie dokumentu sprowadza się do wprowadzenia zmian do treści autentycznego dokumentu.
Fałszowanie dokumentów może przybrać najróżniejsze postaci, a dokładna kwalifikacja prawna danego czynu zależy m.in. od tego, w jakim celu dokonano fałszerstwa. Przykładowo fałszowanie dokumentów przez pracownika najczęściej polega na podrabianiu dokumentu, który ma świadczyć o tym, że pracownik posiada odpowiednie kwalifikacje zawodowe, choć faktycznie się nimi nie legitymuje. Wówczas dochodzi do tzw. fałszu materialnego dokumentu, stypizowanego w art. 270 § 1 Kodeksu karnego. Poza tym coraz popularniejszym staje się kradzież dokumentu tożsamości. Posługiwanie się fałszywym dokumentem tożsamości może doprowadzić, chociażby do zaciągnięcia kredytu lub pożyczki, bądź do „podżyrowania” tego rodzaju zobowiązań. W praktyce obrotu nie mniejszym problemem pozostaje fałszowanie podpisu pod dokumentami.
Co grozi za sfałszowanie podpisu?
Sfałszowanie podpisu stanowi przestępstwo fałszu materialnego dokumentu. Zgodnie z przywołanym powyżej art. 270 § 1 Kodeksu karnego kto, w celu użycia za autentyczny, podrabia lub przerabia dokument, lub takiego dokumentu jako autentycznego używa, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. Oznacza to, że za sfałszowanie podpisu można nawet trafić do więzienia na pięć lat.
Również w tym przypadku znajduje zastosowanie wskazana powyżej zasada: im poważniejsza materia, w której dopuszczono się fałszerstwa, tym kara za podrabianie dokumentów jest surowsza. Z inną karą powinien liczyć się – przykładowo – pracownik jednorazowo fałszujący podpis na liście obecności, a z inną osobą, która sfałszowała podpis rzekomego wystawcy czeku.
Co grozi za przywłaszczenie dokumentów?
Ustawodawca przewidział również karę za przywłaszczenie dokumentów. W takich przypadkach wchodzi w grę art. 275 § 1 Kodeksu karnego, który stanowi, że „Kto posługuje się dokumentem stwierdzającym tożsamość innej osoby albo jej prawa majątkowe lub dokument taki kradnie lub go przywłaszcza, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2”. Taką samą karę ustawodawca wprowadził dla tego, kto niszczy, uszkadza, czyni bezużytecznym, ukrywa lub usuwa dokument, którym nie ma prawa wyłącznie rozporządzać. W związku z tym z sankcją karną powinien liczyć się każdy, kto bezprawnie przywłaszcza jakikolwiek dokument, którego nie jest wyłącznym dysponentem.
Jaka jest kara za fałszowanie dokumentów?
Wobec powyższego jasne jest, że udzielenie odpowiedzi na pytanie o to, jaka jest kara za fałszowanie dokumentu, możliwa jest tylko po uwzględnieniu okoliczności konkretnego przypadku. Zawsze za podrabianie dokumentu sprawca takiego czynu może zostać skazany na grzywnę, ograniczenie wolności bądź pozbawienie wolności sięgające nawet kilku lat. Jednocześnie w tego rodzaju sprawach znajdują zastosowanie ogólne dyrektywy wymiaru kary. Stąd sąd decydując o karze za fałszerstwo dokumentu, musi uwzględnić „ciężkość” przestępstwa, wiek sprawcy czy jego dotychczasowy sposób postępowania oraz zachowanie po popełnieniu przestępstwa.
Ponadto trzeba pamiętać, że ustawodawca przewidział specjalne mechanizmy podwyższania sankcji karnej za szczególnie poważne przestępstwa przeciwko prawdziwości dokumentów. Dobrym przykładem może tu być nadzwyczajne obostrzenie kary za sfałszowanie faktury lub faktur. Sprawcy takiego przestępstwa grozi kara nawet 25 lat pozbawienia wolności. Natomiast najprostszym sposobem na otrzymanie łagodniejszej kary jest zawiadomienie o popełnionym przestępstwie przez samego fałszerza, ujawienie wszystkich istotnych okoliczności popełnienia przestępstwa oraz zwrot uzyskanych z tego tytułu korzyści.
