Opublikowano: 6 grudnia, 2022
W procesie karnym rozstrzyga się o winie i karze oskarżonego o popełnienie czynu zabronionego. Nierzadko działalność wymiaru sprawiedliwości kojarzy się przede wszystkim ze sprawami karnymi, co tylko świadczy o sporym zainteresowaniu, jakim cieszą się tego rodzaju procedury. Dlatego warto zastanowić się, jak przebiega postępowanie karne? Poznanie przynajmniej podstawowych wiadomości w tym zakresie może okazać się przydatne praktycznie dla każdego z nas – nawet jeżeli do tej pory nigdy nie mieliśmy bezpośrednio do czynienia z działalnością organów postępowania karnego.
Czemu służy postępowanie karne?
Przebieg postępowania karnego jest ściśle podporządkowany celom, jakie za pomocą tej procedury chce osiągnąć ustawodawca. Na pierwszy rzut oka wydawać by się mogło, że sprowadzają się one do tego, aby „ukarać przestępcę”. Rzeczywiście jest w tym sporo racji, jednak ustawodawca w Kodeksie postępowania karnego cele te określa szerzej, stanowiąc, że sprawa karna służy m.in. temu, aby: sprawca przestępstwa został wykryty i pociągnięty do odpowiedzialności karnej, a osoba niewinna nie poniosła tej odpowiedzialności; rozstrzygnięcie sprawy nastąpiło w rozsądnym terminie. To, jak wygląda sprawa karna, zawsze jest podporządkowane dążeniu do osiągnięcia tych celów.
Dużo trudniejsza jest odpowiedź na pytanie, ile czasu trwa postępowanie karne. Tu w grę wchodzi szereg czynników, w tym przede wszystkim poziom skomplikowania sprawy oraz obciążenie prowadzącego ją sądu. Dużo tu zależy od tego, jakie dowody w postępowaniu karnym mają zostać przeprowadzone.
Przebieg postępowania karnego – najważniejszy podział
Kiedy analizujemy, jak wygląda sprawa karna, należy pamiętać, że Kodeks postępowania karnego dzieli postępowanie karne na dwa zasadnicze etapy: postępowanie przygotowawcze oraz postępowanie sądowe. Pierwszy z tych etapów prowadzącą organy ścigania, zwłaszcza prokuratura i Policja. Postępowanie karne przeważnie rozpoczyna się od zawiadomienia o możliwości popełnienia przestępstwa. Może je złożyć każdy – choć zazwyczaj pochodzi ono od pokrzywdzonego przestępstwem lub świadków czynu zabronionego. Sprawa karna może również zostać wszczęta z urzędu, kiedy organy ścigania same – przykładowo w toku prowadzonych czynności – posiądą wiedzę o możliwości popełnienia czynu zabronionego. Postępowanie przygotowawcze może skończyć się umorzeniem lub skierowaniem sprawy do sądu poprzez wniesienie aktu oskarżenia przez uprawnionego oskarżyciela. Poza tym należy pamiętać, że postępowanie przygotowawcze – w zależności od rodzaju popełnionego przestępstwa – może przybrać postać śledztwa lub dochodzenia.
Każdy zastanawiając się, jak wygląda sprawa karna, powinien pamiętać, że zarówno postępowanie przygotowawcze, jak i sądowe dzieli się na dalsze etapy. W fazie przygotowawczej postępowanie karne dzieli się na postępowanie „w sprawie” oraz przeciwko konkretnej osobie. Cezurą jest tu postanowienie o postawieniu zarzutów – w przypadku, gdy zebrane dowody pozwalają na postanowienie w stan oskarżenia konkretnej osoby lub osób. Natomiast przebieg postępowania karnego przed sądem można podzielić na postępowanie przed sądem pierwszej oraz drugiej instancji. Niekiedy w grę wchodzi jeszcze postępowanie kasacyjne prowadzone przed Sądem Najwyższym.
Jakie mogą być dowody w postępowaniu karnym?
Właściwie każde postępowanie karne w dużej mierze polega na zbieraniu dowodów. Dowody w postępowaniu karnym służą przede wszystkim ustaleniu dokładnego przebiegu zdarzeń – a więc stanu faktycznego sprawy. Dopiero na tej podstawie można analizować czy doszło do popełnienia przestępstwa, pod jakie przepisy zakwalifikować dany czyn zabroniony, a także kto odpowiada za jego sprawstwo oraz jaką karę powinien w związku z tym ponieść. Tym samym bez prawidłowego zebrania dowodów, właściwie niemożliwe jest przeprowadzenie sprawy karnej.
W związku z tym w znacznej mierze przebieg postępowania karnego podporządkowany jest właśnie zbieraniu dowodów, które mogą przysłużyć się ustaleniom w sprawie. Jednocześnie dowody w postępowaniu karnym muszą być nie tylko wiarygodne, ale również zebrane zgodnie z prawem. Tu jednak obowiązuje prosta zasada: wszystko, co nie jest zabronione przez prawo, jest dozwolone. Tym samym w postępowaniu karnym dopuszczalny jest bardzo szeroki katalog dowodów. Przy czym – zgodnie z Kodeksem postępowania karnego – sam fakt uzyskania dowodu za pomocą czynu zabronionego nie oznacza, iż jest on niedopuszczalny, chyba, że dowód został uzyskany w związku z pełnieniem przez funkcjonariusza publicznego obowiązków służbowych, w wyniku: zabójstwa, umyślnego spowodowania uszczerbku na zdrowiu lub pozbawienia wolności.
Najczęściej jednak w postępowaniu karnym korzysta się z zeznań świadków, nagrań monitoringu, a także opinii biegłych sądowych. W tym ostatnim przypadku warto pamiętać, że opinia biegłego nigdy nie przesądza wyniku sprawy karnej. Podlega ona ocenie na takich samych zasadach, jak każdy inny dowód, który jest przeprowadzany w trakcie postępowania. Można także zaobserwować przeprowadzanie przez sąd karny eksperymentów procesowych, których podstawowym celem jest rekonstrukcja najbardziej prawdopodobnego przebiegu wypadków. To wszystko przekłada się na to, ile czasu trwa postępowanie karne.
Ile czasu trwa postępowanie karne?
Długość trwania postępowań karnych w Polsce jest mocno zróżnicowana. Tak, jak już zostało wspomniane, odpowiedź na pytanie, ile czasu trwa postępowanie karne, zależy od wielu czynników. Wśród nich na czoło wysuwa się poziom skomplikowania sprawy, z czym ściśle związana jest ilość dowodów, jakie trzeba przeprowadzić w postępowaniu przygotowawczym i sądowym. Niektóre postępowania karne trwają nawet kilkanaście lat, choć średni czas trwania procesu karnego nie przekracza 2 lat. Zdarzają się jednak sytuacje, w których procedury karne trwają o wiele dłużej, co jest związane przede wszystkim ze znacznym obciążeniem sądów.
